Istorija

Историја је друштвена и хуманистичка наука која се бави проучавањем људске прошлости. Човек који истражује људску историју је историчар.Историја је добила име по грчкој речи хисторија што је значило знање стечено распитивањем и слушањем. Појам хисторија касније су проширили на познавање прошлих догађаја и, на крају, на излагање збивања из прошлости. У овом значењу реч хисторија први пут срећемо код Херодота из Халикарнаса, који се сматра "оцем историје".Задатак историје као науке јесте да на основу поузданих доказа, до којих се долази проучавањем историјских извора, тачно опише и објасни развој људског друштва у прошлости.Историја треба да одговори на питања: шта, где, када, како и зашто.

Kad smo kod Istorije mogli bi se malo pozabaviti oko Istorije Yugoslavije nadam se da bi mogli dosta interesatnih tema da ubacimo,Pa za pocetak evo pocet chu ja pa idemo dalje drustvo: YUGOSLAVIA
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (skraćeno SFRJ) je bivša jugoslovenska država koja je postojala od kraja Drugog svetskog rata, sve dok se nije raspala tokom građanskog rata. Ona je bila socijalistička država koja je obuhvatala teritorije današnjih nezavisnih država Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Slovenije i Crne Gore.

Formirana je 1945. godine kao naslednica Kraljevine Jugoslavije pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija. 29. novembra 1945. godine menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. godine konačno promenila ime u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija.


Demokratska Federativna Jugoslavija je rekonstituisana na konferenciji AVNOJa u Jajcu, (od 29. novembra do 4. decembra 1943.), dok su se pregovori sa Kraljevskom Vladom u izgnanstvu nastavili. 29. novembra 1945. Federativna Narodna Republika Jugoslavija je konstituisana kao socijalistička zemlja tokom prvog zasedanja skupštine u kojoj je Komunistička partija Jugoslavije bila većina, a koju su činili predratni poslanici i članovi AVNOJ-a.

Prvi predsednik posleratne Jugoslavije je bio Ivan Ribar, a predsednik Vlade je bio Josip Broz Tito. 1953. godine, Tito je postao predsednik, a 1974. godine je proglašen za doživotnog predsednika.

Jugoslavija je 1948. izbačena iz Informbiroa zbog nepristajanja da prihvati sovjetsko vođstvo u socijalističkim državama. Ovo isključenje je, zbog težnji prema teritoriji Jugoslavije, navelo Albaniju da se svrsta uz Sovjetski Savez. Kasnije otapanje odnosa između Sovjetskog Saveza i Jugoslavije u godinama nakon smrti Josifa Staljina, uz Kinesko-sovjetski razlaz, je navelo Albaniju da se 1961. svrsta uz Narodnu Republiku Kinu. Iste godine Jugoslavija je postala osnivač Pokreta nesvrstanih, i uz zemlje poput Indonezije, je bila jedna od članica koje su se zalagale za politiku nesuprotstavljanja prema SAD. Jugoslavija nije kao ostale države istočne i centralne Evrope izabrala kurs zavisnosti od Sovjetskog Saveza, i nije bila član Varšavskog pakta niti NATOa, što ju je činilo specifičnom u odnosu na druge države. Upravo zbog tog balansa između istoka i zapada, uživala je visoki ugled u svetu.

Najznačajnija promena u granicama SFRJ se desila 1954, kada je susedna Slobodna Teritorija Trsta ukinuta Osimski sporazum. Jugoslovenska Zona B, koja je pokrivala površinu od 515,5 km2, je postala deo SFRJ. Zonu B je već prethodno okupirala Jugoslovenska Narodna Armija.

Novi savezni ustav iz 1974.dao je više autonomije republikama i pokrajinama, tako u osnovi ispunivši zahteve Hrvatskog proljeća. Jedna od odredbi novog ustava je da je svaka država zvanično imala pravo da proglasi nezavisnost od federacije.

SFRJ je bila podeljena na šest socijalističkih republika (SR Bosna i Hercegovina, SR CrnaGora, SR Hrvatska, SR Makedonija, SR Srbija i SR Slovenija) i na dve socijalističke autonomne pokrajine (Vojvodina,Kosovo i Metohija) koje su bile deo SR Srbije. Glavni grad je bio Beograd.

Himna SFRJ (1945.-1992.) sa verzijama na srpsko-hrvatskom, slovenačkom i makedonskom jeziku bila je "Hej Sloveni". Grb SFRJ predstavlja šest baklji okruženih žitom koje gore zajedno. Zajednička vatra šest baklji predstavlja bratstvo i jedinstvo šest republika bivše Jugoslavije.Datum na grbu je 29. novembar 1943. kada se u Jajcu po drugi put sastao AVNOJ. Taj datum je postao dan republike posle Drugog svetskog rata.

JUGOSLAVIJA

Jugoslavija je naziv za drzavu u Jugoistocnoj Evropi koja je postojala od 1918. do 1991, odnosno, prema odredjenim tumacenjima, do 2003. ili 2006. Nastala je kao teznja juznoslavenskih naroda - Srba, Hrvata i Slovenaca i ostalih - ka nacionalnom oslobodjenju i ujedinjenju.

Ideje jugoslovenstva/jugoslavenstva

Ideja o stvaranju zajednicke drzave svih juznoslavenskih naroda razvijala se kroz XIX i pocetak XX vijeka. Slabost Turske i jacanje Srbije, Bugarske i Grcke poslije Berlinskog kongresa unijele su nadu kod slavenskih naroda pod Austro-Ugarskom, ali i surevnjivost austrougarske i talijanske vlasti. U Srbiji su postojale tri ideje o ujedinjenju. Prva je pripovijedala o ujedinjenju Srbije i Bugarske, druga je bila izrazena u "Nacertaniju" Ilije Garasanina i odnosila se na stvaranje jugoslavenske drzave cu zastupao Svetozar Miletic i odnosila se na stvaranje Balkanske federacije. Kod Juznih Slavena u Austro-Ugarskoj su postojale dvije ideje. Prva je zastupala stvaranje jugoslavenske jedinice u okviru Austro-Ugarske (trijalistička monarhija), a druga je bila za stvaranje nezavisne jugoslovenske drzave. Glavni protivnici stvaranja drzave Juznih Slovena bili su spoljni cinioci.

Stvaranje nove drzave

Preduslov za stvaranje jugoslovenske drzave bilo je izbijanje Prvog svetskog rata. Narodna skupstina je u Nisu 7. decembra 1914. godine usvojila Deklaraciju kojom se zalaze za «oslobodjenje i ujedinjenje sve neoslobodjene brace». U Parizu je u prolece 1915. godine formiran Jugoslovenski odbor od strane austrougarskih emigranata. Za predsednika je izabran Ante Trumbic. Atanta je ponudila Srbiji da potpise Londonski ugovor 26. aprila 1915. godine. Ugovor se odnosio na stvaranje Velike Srbije. Saveznici su nudili Srbiji Bosnu i Hercegovinu, Slavoniju, Srem, Backu, juznu Dalmaciju i severnu Albaniju, ali bez Makedonije i dela Banata. Za ulazak u rat Saveznici su Italiji ponudili Istru i veci deo Dalmacije, Rumuniji Banat, a Bugarskoj Makedoniju. Srbija je odbacila ugovor posto nije bila spremna da se odrekne Makedonije. Kompromis između stavova srpske vlade na celu sa Nikolom Pasicem i Jugoslovenskog odbora cinila je Krfska deklaracija od 20. jula 1917. godine.

Dogovoreno je da ime buduce drzave bude Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, da ce biti ustavna, demokratska i parlamentarna monarhija na celu sa dinastijom Karadjordjevic i da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena. U oktobru 1918. godine u Zagrebu je stvoreno Narodno vijece Slovenaca, Hrvata i Srba sa ciljem da se obrazuje nezavisna drzava na juznoslovenskim prostorima Austro-Ugarske - Drzava Slovenaca, Hrvata i Srba. Takva država bi se kasnije ujedinila sa Kraljevinom Srbijom. 29. oktobra 1918. godine Hrvatski sabor je raskinuo sve drzavno-pravne veze sa Becom i Budimpestom. Pošto nova drzava nije bila sposobna da se brani od italijanskih pretenzija, pozvala je srpsku vojsku da zastiti „nacionalne teritorije Jugoslovena“. Velika narodna skupstina u Novom Sadu je 25. novembra donela odluku o prisajedinjenju Baranje, Backe i Banata Srbiji. Dan pre toga 24. novembra je zbor poslanika narodnih veca Srema u Rumi doneo odluku o prisajedinjenju Srema Srbiji. Velika narodna skupstina u Podgorici je 26. novembra odlucila da se dinastija Petrovic-Njegos zbaci sa prestola te da se prisajedini Srbiji. Vijeće narodnih prvaka i poslanika 28. novembra je donelo odluku da se Bosna i Hercegovina pripoji Srbiji. Narodno vijece iz Zagreba je 25. novembra donelo odluku da se jugoslavensko područje Austro-Ugarske ujedini sa Srbijom u novu drzavu. 1. decembra 1918. godine osnovana je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca

20. decembra 1918. godine formirana je prva vlada na celu sa radikalom Stojanom Proticem. Potpredsejdnik je bio Slovenac Anton Korosec, ministar unutrasnjih poslova Srbin iz Hrvatske Svetozar Pribicevic, a ministar spoljnih poslova Hrvat Ante Trumbic. Najvece stranke su bile Narodna radikalna i Demokratska. Takodje su delovale i Hrvatska republikanska seljacka stranka (HRSS) Stjepana Radica, Slovenska ljudska stranka (SLS) Antona Koroseca i Jugoslovenska muslimanska organizacija (JMO).

Drzava je bila podeljena na 33 oblasti, okruge, srezove i opstine. Na celu oblasti je bio veliki zupan koga je postavljao kralj.

HRSS je trazila da drzava postane federalna republika, ali se potom izmirila sa dvorom i iz svog naziva izbacila rec republikanska. Vrh drzave je poceo da sprovodi politiku pomirenja.

28. juna 1921. donjet je Vidovdanski ustav. Ustav je proglasio koncept drzavnog i narodnog jedinstva. Vladar je sazivao redovna i vanredna zasedanja Narodne skupstine, mogao ju je raspustiti, potvrdjivao je i proglasavao zakone, bio je vrhovni zapovednik vojske i zastupao je drzavu u inostranstvu/inozemstvu.

Komunisticka partija Jugoslavije je osnovana aprila/travnja 1919. godine. Njene vodje su se zalagale za revoluciju i dolazak na vlast nasiljem. Njihov rad je suspendovan Obznanom (vladinom uredbom). Na Cetvrtom kongresu KPJ predvidjeno je stvaranje nezavisnih drzava Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije. Kosovo bi bilo prikljuceno Albaniji, a severna Vojvodina Madjarskoj.


Neprestana polemika izmedju vladinih radikala i poslanika opozicije predvodjenih HSS-om je dovela do toga da godine 1928. radikalski poslanik Punisa Racic ubije Pavla Radica i Djuru Basariceka i tesko ranio Stjepana Radica, koji je kasnije podlegao povredama. Novi vodja HSS je postao Vlatko Macek. Kralj Aleksandar je, koristeci nerede izazvane atentatom kao povod, zaveo diktaturu 6. januara 1929. godine. 3. oktobra je preimenovao drzavu u Kraljevina Jugoslavija. Deo poslanika Hrvatske stranke prava (Ante Pavelic) odlazi u inostranstvo i stvara ustasku organizaciju. U Makedoniji jacaju probugarski elementi.

Drzava je podjeljena na devet banovina i grad Beograd. Kralj je donio tzv. «Oktroisani ustav» 1931. godine

Kraljevina Jugoslavija 1929-1941

Kako bi se sprecile revizionisticke snage Madjarske i Turske, stvoreni su novi savezi, Mala Atanta (Jugoslavija, Cehoslovacka i Rumunija) i Balkanski savez (Jugoslavija, Rumunija, Bugarska i Grcka).

Pod zastitom Italije, Nemacke i Madjarske, hrvatske ustase i makedonski VMRO su izvrsili atentat na kralja Aleksandra Karadjordjevicaa u Marseju, u Francuskoj, 9. oktobra 1934. godine. Ubijen je i ministar spoljnih poslova Francuske, Luj Bartu. Umesto maloletnog kraljevica Petra II, drzavom je upravljalo trojno namesnistvo, ciji je najistaknutiji clan bio knez Pavle. Na izborima maja 1935. godine je pobedio Milan Stojadinovic, osnivac Srpske radikalne stranke. Potpisao je Konkordat sa Vatikanom i radio na zblizavanju sa Italijom i Nemackom. Pod britanskim uticajem Stojadinovic je dao ostavku, novi predsednik vlade je postao Dragisa Cvetkovic, a potpredsjednik Vlatko Macek.

Sporazumom Cvetkovic-Macek stvorena je Banovina Hrvatska 26. avgusta 1939. godine. Njen prvi ban bio je Ivan Subasic.


Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu

Vlada Cvetkovic-Macek je 25. marta 1941. godine, u zamku Belvedere u Becu, potisala protokol o pristupanju Trojnom paktu. 26. i 27. marta je izvrsen drzavni udar, svrgnuta je vlada i namesnistvo. U jutro 27. marta je postavljena nova vlada na celu sa generalom Dusanom Simovicem. U Beogradu su odrzane velike demostracije protiv saveznistva sa Nemackom.

Hitler je izdao direktivu da se Jugoslavija zestoko napadne. Bombardovanjem Beograda 6. aprila, Jugoslavija se nasla u Drugom svetskom ratu. Kraljevska vojska je kapitulirala 17. aprila.

Na teritoriji Hrvatske, bez delova koje je anektirala Italija (Split, Sibenik, vecina ostrva) i Madjarska (Medjumurje, Baranja i Backa), Bosne i Hercegovine i Srema stvorena je Nezavisna Drzava Hrvatska (NDH). Slovenija je podjeljena izmedju Italije, Nemacke i Madjarske. Bugari su okupirali Makedoniju i jugoistocnu Srbiju. Crnu Goru je okupirala Italija. Kontinuitet Kraljevine Jugoslavije je nastavila njena vlada u emigraciji (London). Priznata je kao zvanican/sluzben clan Saveznika.

Na teritoriju Jugoslavije su po slomu drzave i okupaciji zapoceli masakri i etnicka ciscenja, ispocetka upereni uglavnom protiv Srba, i to na teritoriji NDH. Oni su s vremenom doveli do otpora koji je prerastao u manje-više organizovani ustanak nakon napada Nemacke na SSSR. Ustanici su se s vremenom podelili u dve frakcije - rojalisticke cetnike pukovnika, potom generala, Dragoljuba Draze Mihailovica, koji su nastojali obnoviti predratni rezim, i komunisticke Partizane, komandanta, potom marsala Josipa Broza Tita koji su nastojali stvoriti novu Jugoslaviju na socijalistickim i federalistickim principima. Ovo potonje je bilo razlogom zasto su partizani imali pristase među svim narodima Jugoslavije, dok je podrska cetnicima ostala ogranicena uglavnom na Srbe.

Raskol izmedju dva pokreta je već godine 1941. doveo do prvih medjusobnih oruzanih obracuna, u kojima su partizani, pogotovo nakon kapitulacije Italije 1943. godine, partizani stekli prednost. Godine 1944. su priznati kao saveznicka vojska, a kralj Petar II i izbjeglicka vlada su godine 1944. sklopile sporazum s Titom. Godine 1945. su partizani, preimenovani u Jugoslavensku armiju(hrvatski jugoslavensku vojsku), poduzeli zavrsnu ofanzivu kojom je ne samo oslobodjena predratna teritorija Jugoslavije, nego Istra i Slovensko primorje - delovi talijanskog teritorija naseljeni hrvatskim i slovenackim/slovenskim stanovnistvom koji ce Pariskim mirovnim ugovorom 1947. i sluzbeno postati dio Jugoslavije. Oko Trsta je spor izmedju Jugoslavije i Italije resen tek 1954. godine u talijansku korist.


Titova Jugoslavija

Na Drugom zasedanju AVNOJ-a 29. novembra/studenog 1945. godine zbacena je monarhija i proglasena Federativna Narodna Republika Jugoslavija. Novi ustav je donet 31. januara/sijecnja 1946. godine. Ustav je imenovao pet nacija i sest republika. Republike: Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Makedonija i Srbija sa Autonomnom Pokrajinom Vojvodinom i Autonomnom Oblascu Kosovom. Iako federalna, Jugoslavijom je vladala centralizovana KPJ i Tito. Izvrsena je nacionalizacija imovine. 1948. godine Tito nije prihvatio mesanje Staljina u unutrasnje stvari Jugoslavije, te do Staljinove smrti nastupa era hladnih odnosa sa Sovjetskim Savezom. Staljinovi simpatizeri u Jugoslaviji su slani u logore. 1950. godine uvedeno je samoupravljanje. Jugoslavija je jedan od osnivaca Ujedinjenih nacija. 1961. godine je bila prvi domacin Pokreta nesvrtanih. Tvorci ovog pokreta su bili Tito, Nehru i Naser. Novi ustav je donet 1963. godine.


Krajem 1960-ih je albansko stanovnistvo na Kosovu zatrazilo da pokrajine postane republika. 1971. godine je doslo do provale hrvatskog nacionalizma zvane MASPOK odnosno Hrvatsko proljece. Obracun s zagovornicima maspoka je posluzio kao izgovor za cistke liberalnih politicara u Srbiji i drugim republikama. Godine 1974. je donesen novi ustav godine, kojim je omoguceno je dalja jacanje samostalnosti republika i pokrajina, a autonomne Pokrajine Vojvodina i Kosovo, iako de iure u Srbiji, imale status gotovo istovjetan republikama. Poslije Titove smrti 4. maja/svibnja 1980. godine, pocinje jugoslavenski sunovrat, prvo u privrednom pa politickom smislu.


Raspad SFRJ

25. juna 1991. godine Slovenija i Hrvatska su proglasile nezavisnost. Nezavisnost su proglasile i Bosna i Hercegovina (6. aprila 1992.) i Makedonija (08.09.1991).


Animirani prikaz raspada JugoslavijeNakon sto je Slovenija proglasila nezavisnost doslo je do kratkotrajnih sukoba Jugoslovenske narodne Armije (JNA) i slovenskih snaga poznat kao rat u Sloveniji. On je zavrsio povlacenjem JNA, nakon koga je Slovenija postala de facto nezavisna, a 15.1. 1992. i de iure, s obzirom da je na taj datum zajedno s Hrvatskom medjunarodno priznata od strane drzava tadasnje Evropske ekonomske zajednice.

Istovremeno s ratom u Sloveniji je eskalirao i oruzani sukob u Hrvatskoj izmedju vlade i pobunjenih regija sa srpskom vecinom, kojima je pomagala JNA. Te regije su krajem 1991. formirale vlastitu drzavu zvanu Republika Srpska Krajina (RSK), koja nije bila medjunarodno priznata. RSK je u ljeto 1995. godine vojnicki porazena, a formalno je prestala postojati Erdutskim sporazumom temeljem kojeg je uspostavljen suverenitet Hrvatske nad predratnim granicama.

U Bosni i Hercegovini je odmah nakon proglasenja nezavisnosti i medjunarodnog priznanja otpoceo rat, u kome su se na odbrambenoj strani nasli vlada u Sarajevu, a na drugoj otcijepljena podrucja koja ce formirati vlastitu drzavu pod imenom Republika Srpska. Godine 1993. dolazi do sukoba izmedju vlade u Sarajevu s de facto otcijepljenim podrucjima s hrvatskom vecinom, koja ce formirati Hrvatsku republiku Herceg-Bosnu (HRH. Sukob je zavrsio Washingtonskim sporazumom 1994. godine, kojim je HRHB postala dio Federacije BiH. U medjuvremenu se na podrucju bihacke regije od vlade u Sarajevu otcijepila Autonomna republika Zapadna Bosna, koja je prestala postojati nakon Operacije Oluja u ljeto 1995. Rat je zavrsen Daytonskim ugovorom (21. novembar 1995), temeljem koga je BiH podijeljena je na dva para-drzavna entiteta: FBiH i Republika Srpska.

Nakon sto su Slovenija, Hrvatska, BiH i Makedonija proglasile nezavisnost, Srbija i Crna Gora su 27.4. 1992. formirale vlasitu zajedničku državu pod nazivom Savezna republika Jugoslavija, pa je tako proces raspada SFRJ formalno završen tog dana

HRONIKA JUGOSLOVENSKIH VLADARA


1918-1921 Kralj Petar I Karadjordjevic
1921-1934 Kralj Aleksandar Karadjordjevic
1934-1945 Petar II Karadjordjevic
29. decembar 1945.-14. januar 1953. Predsednik Ivan Ribar
14. januar 1953.-4. maj 1980. Josip Broz Tito
4. maj 1980.-15. maj 1980. Predsednik predsednistva Lazar Kolisevski
15. maj 1980.-15. maj 1981. Cvijetin Mijatovic
15. maj 1981.-15. maj 1982. Sergej Kraijger
15. maj 1982.-15. maj 1983. Petar Stambolic
15. maj 1983.-15. maj 1984. Mika Spiljak
15. maj 1984.-15. maj 1985. Veselin Djuranovic
15. maj 1985.-15. maj 1986. Radovan Vlajkovic
15. maj 1986.-15. maj 1987. Sinan Hasani
15. maj 1987.-15. maj 1988. Lazar Mojsov
15. maj 1988.-15. maj 1989. Raif Dizdarevic
15. maj 1989.-15. maj 1990. Janez Drnovsnek
15. maj 1990.-15. maj 1991. Borisav Jovic
15. maj 1991.-30. jun 1991. niko
30. jun 1991-3. oktobar 1991. Stjepan Mesic
1992-1993 Predsednik Dobrica Cosic
1993-1997 Zoran Lilic
1997-2000 Slobodan Milosevic
2000-2003 Vojislav Kostunica

PETAR I KARADJORDJEVIC kralj Srbije 1903-1918 kralj Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (18. novembar 1918 -1921)




Posle Majskog prevrata 1903. godine u kome je ubijen poslednji vladar iz dinastije Obrenovica, na vlast u Srbiji je po treci put došla porodica Karadjordjevica, koja je vladala naredne cetiri decenije.



Petar Karadjordjevic se školovao u Beogradu i Ženevi, u Parizu je završio vojnu školu Sen-Sir, a kao porucnik i višu vojnu školu u Mecu. Borio se na strani Francuske u francusko-pruskom ratu, i ucestvovao je u bosansko-hercegovackom ustanku pod imenom Petar Mrkonjic, kada je bezuspešno nudio svoju saradnju knezu Milanu Obrenovicu.



Na srpski presto je stupio u svojoj pedesetdevetoj godini, kao zreo i izgradjen covek. Uvidjajuci da je težnja za samovlašcem i nedovoljan sluh za želje naroda dovela do propasti njegove prethodnike iz dinastije Obrenovica, Petar se priklonio ustavnoj monarhiji, skupštinskoj i stranackoj slobodi. Njegova odluka da bude demokratski i ustavan vladar, kao i iskreno i lojalno sprovodjenje te odluke, rešilo je u Srbiji mnoga unutrašnja pitanja. Snage koje su se dotle trošile na jalove unutrašnje, partijske i dinasticke borbe, sada su se okrenule radu na snaženju države i pripremama za velike nacionalne i državne zadatke.



Istovremeno, Srbija je doživela ubrzani privredni napredak. Izgradjene su železnice, aktiviran je recni saobracaj, razvijaju se trgovina i zanatstvo, i pocinje stvaranje industrije. Sve je to doprinelo da se zemlja potpuno ukljuci u evropsku i svetsku privredu.



Vladavina kralja Petra obeležena je trima oslobodilackim i pobednickim ratovima: Prvim balkanskim ratom 1912. godine, Drugim balkanskim ratom 1913. godine i Prvim svetskim ratom vodjenim od 1914. do 1918. godine.



Tajna zaverenicka organizacija Crna ruka, koju su cinili oficiri, i dalje je bila vrlo aktivna. Posle majskog prevrata 1903. godine, ona je osnažila i imala je dosta uticaja na politicki život zemlje. Pod njenim uticajem, kralj Petar se 22. juna 1914. godine povukao, prenevši vršenje kraljevske vlasti na prestolonaslednika Aleksandra.



U secanju celog svog naroda kralj Petar I Karadjordjevic je ostao zapamcen kao omiljeni i pravedni vladar, koji je zajedno sa svojom vojskom prošao kroz najteža iskušenja Prvog svetskog rata: prelazak preko Albanije i izbeglištvo u Grckoj. Kako je Prvi svetski rat doneo oslobodjenje Slovenima koji su živeli u Austrijskoj monarhiji, kralj Petar je bio prvi kralj Srba, Hrvata i Slovenaca u zajednickoj državi.



Umro je 1921. godine.

Kralj Aleksandar I. Karađorđević, kralj Jugoslavije, poznat i kao Kralj Aleksandar Ujedinitelj (srp. Краљ Александар I Карађорђевић, Cetinje, 16. prosinca 1888. - Marseille, 9. listopada 1934.) iz kraljevske obitelji Karađorđevića je prvi kralj Kraljevine Jugoslavije (1929.-1934.), a prije toga i kralj Kraljevine SHS (1921.-1929.).

Sadržaj:
1. Djetinjstvo
2. Balkanski ratovi i Prvi svjetski rat
3. Kralj Jugoslavije
4. Atentat
5. Zanimljivost
6. Vanjske poveznice


Aleksandar I. Karađorđević
Александар I Карађорђевић
Kralj Srba, Hrvata i Slovenaca
Kralj Jugoslavije

Vladavina 16. kolovoza 1921. - 9. listopada 1934.
Puno ime Aleksandar Karađorđević
Rođenje 16. prosinca 1888.
Cetinje, Crna Gora
Smrt 9. listopada 1934.
Marseille, Francuska
Pokopan Oplenac
Prethodnik Petar I.
Nasljednik Petar II.
Supruga kraljica Marija
Djeca Petar II.
Tomislav
Andrej
Vladarska kuća Karađorđevići
Otac Petar I.
Majka Ljubica Petrović-Njegoš

1. Djetinjstvo
Aleksandar je rođen 16. prosinca 1888. u tadašnjem crnogorskom glavnom gradu, Cetinju. Njegov otac bio je Petar I. Karađorđević, a majka, bivša crnogorska princeza Ljubica Petrović-Njegoš, kćer crnogorskog kralja Nikole I. Aleksandar se 8. lipnja 1922. oženio Marijom od Rumunjske. Imali su tri sina: Petar II., Tomislav i Andrej.

Djetinjstvo je proveo u Crnoj Gori, a obrazovan je u Ženevi. Aleksandar je 1910. Skoro umro od trbušnog tifusa, no preživio je, ali sa trajnim problemima u trbuhu. Svoje obrazovanje nastavio je u vojnoj akademiji u Petrogradu, no otišao je zbog zdravstvenih problema i nastavio u Beogradu. Aleksandar nije bio prvi na redu za prijestolje, nego je to bio njegov stariji brat princ Đorđe koji je smatran nesposobnim od većina srpskih političkih stranaka zbog dva veća skandala (od kojih je prvi bio 1909. kada je šutnuo svoga slugu u smrt). Zbog toga Đorđe je bio prisiljen na odricanje od prijestolja.

2. Balkanski ratovi i Prvi svjetski rat
U Prvom balkanskom ratu 1912., prijestolonasljednik Aleksandar je kao zapovjednik prve armije vodio vojsku u pobjedu u bici kod Kumanova i u bici kod Bitole, a 1913., u Drugom balkanskom ratu pobijedio je i u bici kod Bregalnice. Nakon Drugog balkanskog rata Aleksandar se opredijelio u kompleksnoj raspravi o tome kako bi Makedonija trebala biti uređena. U tome Aleksandar je imenovao Kap. Dragutina Dimitrijvića ili "Apisa", te u čast tomu, Aleksandorv otac, kralj Petar I., složio se predati svoje kraljevske dužnosti svome sinu. Aleksandar 24. lipnja 1914. postaje Regent Kraljevine Srbije.

Na početku Prvog svjetskog rata, princ Aleksandar bio je vrhovni zapovjednik srpske vojske, a na položaju maršala imao je izvrsne vojne zapovjednike kao: Živojin Mišić, Stepa Stepanović i Petar Bojović. Srpska vojska istakla se u Cerskoj i Kolubarskoj bici 1914., i to pobjedama nad Austro-Ugarskom vojskom.

No, već 1915., srpska vojska se sa već ostarjelim kraljem Petrom i princem Aleksandrom, te oslabljenja ratnim porazima premjestila na Krf, gdje se reorganizirala. Nakon što je vojska regrupirana i poboljšana, ostvarila je uvjerljivu pobjedu na Makedonskoj fronti kod Kajmakčalana. Srpska vojska imala je veliku ulogu u posljednjem Savezničkom probijanju u jesen 1918.

3. Kralj Jugoslavije
Dana 1. prosinca 1918., Aleksandar, kao Regent, prima Narodno vijeće Države SHS. Narodno vijeće zalagalo se za uvjetno ujedinjenje Kraljevine Srbije i Države SHS, no članovi srpske delegacije su kralju Aleksandru odnijeli falsifikat ujedinjenje, bez ikakvih uvjeta, zvan Adresa, koji je Aleksandar potpisao. Taj događaj smatra se osnivanjem Kraljevine SHS.

Aleksandar je 1921., nakon očeve smrti, naslijedio prijestolje Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Dana 6. siječnja 1929., kao odgovor na političku krizi izazvanu ubojstvom Stjepana Radića, kralj Aleksandar poništio je Konstituciju, prekinuo rad parlamenta i uveo osobnu diktaturu (tzv. Šestojanuarska diktatura). Dana 3. listopada. također je promijenio ime države u Kraljevina Jugoslavija i promijenio unutarnje uređenje sa 33 oblasti u 9 banovina i grad Beograd.

3. 1. Oktroirani ustav
Premda je kralj Aleksandar nastojao diktaturom smiriti uzavrelu situaciju u zemlji, u tome nije uspio. Njegove su mjere izazvale suprotne učinke od priželjkivanih. Zabranom političkog djelovanja protiv sebe je okrenuo gotovo sve političke stranke koje su djelovale u Kraljevini Jugoslaviji. Ne samo što je povećao broj političkih protivnika u zemlji, nego ni sile Antante nisu blagonaklono gledale na uvođenje diktature. Takva ga je situacija primorala na uvođenje novih političkih promjena, prije svega na proglašenje ustava. Kako skupština nije postojala, kralj Aleksandar je 3. rujna 1931. sam proglasio novi ustav, koji se zato naziva oktroiranim ili nametnutim ustavom.

Novim je ustavom Jugoslavija postala ustavna, ali ne i parlamentarna monarhija. Kralj je i dalje mogao potpuno nadzirati rad skupštine, a vlada je bila odgovorna isključivo njemu. Raspisani su izbori, ali su na njima mogle sudjelovati samo stranke koje su svojim programom pokrivale cijelu Kraljevinu Jugoslaviju. Štoviše, glasovanje je bilo javno.

Najveća se promjena zbila u ideologiji. Do tada se smatralo da su Srbi, Hrvati i Slovenci narod s tri imena (onodobni humoristi, ali i ozbiljni kritičari režima predvođeni Miroslavom Krležom, dodali su i dva pisma, tri jezika, tri vjere itd.), a tada je zavladala unitaristička ideologija integralnog jugoslavenstva. Smatralo se da postoji samo jedan, jugoslavenski narod.

Progoni u zemlji su i pored obnove ustava nastavljeni. Kralj Aleksandar je očekivao da će oktroiranim ustavom barem donekle smiriti političke protivnike. Suprotno njegovim očekivanjima, ustav je uzrokovao val nezadovoljstava. U Hrvatskoj je brutalnost diktature bila sveprisutna. Znanstvenik i pravaš Milan Šufflay ubijen je usred Zagreba početkom 1931. godine. Apel protiv politike beogradske vlade koji je uslijedio kao reakcija na ubojstvo, potpisali su i Albert Einstein i Heinrich Mann.

4. Atentat
Pošto su tri člana njegove obitelju umrli na utorak, Aleksandar je odbijao sve političke zadaće na taj dan. No, u utorak 3. listopada 1934., nije imao izbora, stigao je u Marseille na državnički posjet Trećoj Republici kako bi ojačao savez između dvaju država u Malu Antantu. Dok se vozio u automobilu sa francuskim ministrom vanjskih poslova Louisom Barthouom, atentator Vlado Černozemski iskočio je iz mase upucao kralja, ministra i vozača.



Tijelo kralja Aleksandra nakon atentata
To je bio jedan od prvih atentata snimljen na filmu. Pucnjava se dogodila točno ispred objektiva snimatelja, koji je u to vrijeme bio samo 1 stopu udaljen. Snimatelj nije snimio samo atentat, nego i kraću radnju nakon njega. Tijelo vozača (koji je bio na mjestu mrtav) zakočilo je automobil što je snimatelju omogućilo snimanje iz nevjerojatne blizine. Stajao je svega nekoliko centimetara od mrtvoga kralja i snimao događaje nekoliko minuta nakon atentata.

Atentator Vlado Černozemski — vozač vođe VMRO-a Ivana Mihailova i iskusni strijelac — život je završio ubodom mača francuskog policajca, a kasnije ga je dotukla masa. Za vrijeme dok je maknut sa scene, već je bio mrtav.

Snimak Aleksandrova atentata je jedan od najvažnijih povijesnih snimaka u cijeloj povijesti filma, zajedno sa filmovima krunidbe Nikole II., pokopa kraljice Viktorije i nadvojvode Franje Ferdinanda i atentata na Johna F. Kennedya.

Aleksandar je pokopan u Memorijalnoj crkvi sv. Đorđa koju je dao sagraditi njegov otac. Pošto je u to doba njegov najstariji sin Petar II. još bio maloljetan, prijestolje je preuzeo njegov rođak Pavle Karađorđević.

5. Zanimljivost
Kralj Aleksandar rođen je u tadašnjem crnogorskom glavnom gradu Cetinju i smatrao je sebe Crnogorcem. Jedna anegdota kaže da su mu jednom prišli neki Crnogorci i dali mu primjedbu na malen broj ministra rodom iz Crne Gore, a on je na to odgovorio: “Da, ali imate kralja.

Kralj Petar II, prvorođeni sin kralja Aleksandra I i kraljice Marije, rođen je u Beogradu 6. septembra 1923. Kum na krštenju bio mu je engleski Kralj Džordž VI. Posle osnovnog obrazovanja koje je stekao na Dvoru, pohađao je Sandroid školu u Engleskoj, iz koje se vratio posle atentata na njegovog oca 1934. Pošto je tada bio maloletan, kraljevska vlast preneta je na Namesništvo na čelu sa Knezom Namesnikom Pavlom Karađorđevićem.

Početak Drugog svetskog rata 1939. stavio je Kraljevinu Jugoslaviju pred tešku odluku: da li da pristupi Trojnom paktu (Nemačka - Italija - Japan) ili da se suprotstavi neuporedivo snažnijem neprijatelju. Odluka kneza Pavla da potpiše ponuđeni ugovor naišla je na žestoke proteste u zemlji, koji su 27. marta 1941. doveli do krize Vlade i vojnog udara. Kralj Petar Drugi proglašen je punoletnim, i odmah preuzeo vlast od Namesništva. Jugoslovenska vojska bila je potpuno nespremna da se odupre invaziji nacističke Nemačke koja je usledila, i Jugoslavija je za jedanaest dana bila okupirana. Kralj Petar II bio je primoran da zajedno sa Vladom emigrira, prvo u Grčku, a zatim u Egipat. U junu 1941. stigao je u Englesku. Za vreme svog izbeglištva Kralj Petar II je dovršio školovanje u Kembridžu, a potom se pridružio snagama britanskog Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva. Uprkos slomu jugoslovenske vojske u zemlji su oformljena dva suparnička pokreta otpora. Prvi je bio Jugoslovenska vojska u otadžbini, poznata i kao Četnički ili Ravnogorski pokret, na čelu sa rojalistom,kasnije generalom Dragoljubom (Dražom) Mihailovićem, Ministrom odbrane Vlade u izgnanstvu. Drugi je bio revolucionarni partizanski pokret, koji je vodio komunista Josip Broz - kasnije poznatiji kao Tito. Posledica je bio krvavi građanski rat. Saveznici su najpre podržavali Mihailovića, a onda su se preorijentisali na Tita. Pod pritiskom Britanaca kralj Petar je pozvao snage pod komandom generala Mihailovića da se stave pod komandu komunističkih odreda Josipa Broza Tita. Godine 1944, u pratnji sovjetskih tenkovskih brigada, partizani su ušli u Beograd i oformili komunističku Vladu.

Naredne godine (1945), u novembru, monarhija je nezakonito ukinuta, bez referenduma, a Jugoslavija se preobrazila i tokom više od četiri decenije ostala totalitarna jednopartijska država pod vlašću Komunističke partije. Kralj Petar II nikada nije abdicirao. U izgnanstvu je prvo živeo u Londonu sa svojom suprugom (oženio se grčkom princezom Aleksandrom 1944.) i sinom Aleksandrom, rođenim 1945. Poslednje godine života proveo je u Americi.

Posle duge i teške bolesti umro je u denverskoj bolnici 3. novembra 1970, a sahranjen je u crkvi Svetog Save u Libertvilu (SAD). U planu je da se njegovi posmrtni ostaci prenesu u Zadužbinsku Crkvu Svetog Đorđa na Oplencu (kod Topole).

Dr. Ivan Ribar (Vukmanić kraj Karlovca, 21. siječnja 1881. - Zagreb, 11. lipnja 1968.) je bivši jugoslavenski i hrvatski političar. Predsjednik Predsjedništva Narodne skupštine Jugoslavije 1945.-1953.

Ivan Ribar rođen je u u selu Vukmanići kod Karlovca. Srednju školu završio je u Karlovcu, a pravo je doktorirao na Sveučilištu u Zagrebu.

Djelovanje u Austro-Ugarskoj [uredi]
Pripadao je hrvatskoj naprednoj mladeži i aktivno sudjelovao u svim akcijama protiv mađarona i frankovaca, a zalagao se za narodno jedinstvo, slobodu i neovisnost Hrvatske. Jedan je od osnivača Hrvatske napredne demokratske stranke. Kao član Hrvatsko-srpske koalicije izabran je prvi put za zastupnika u Hrvatskom saboru 1913. u Đakovu, gdije je 1906. godine počeo odvjetničku službu. Bio je član zajedničkog Hrvatsko-ugarskog sabora. Tijekom Prvog svjetskog rata, premda izabrani zastupnik, bio je taoc, a potom je poslan na bojište protiv carske Rusije. Tada je potpisao poznati poziv Sokolima na borbu za oslobođenje i ujedinjenje.

Razdoblje jugoslavenske monarhije [uredi]
Ivan Ribar 1918. postaje članom Glavnog odbora Narodnog vijeća u Zagrebu, a 1919. predsjednikom Privremenog narodnog predstavništva SHS. 1920. izabran je za zastupnika kao član Demokratske stranke, a iste godine postaje i predsjednik Ustavotvorne skupštine te na tom mestu ostaje sve do 1922. Borio se za sporazum i saradnju s Hrvatskom seljačkom strankom (HSS). Predsjedao je skupštinskoj raspravi kada je Puniša Račić pucao u Stjepana Radića i ostale zastupnike HSS-a. Poslije zavođenja diktature kralja Aleksandra, tražio je da njegova stranka apstinira. U vrijeme diktature radio je s uvaženim intelektualcima na osnivanju Narodnog fronta slobode. Zatim je bio aktivan član Udružene opozicije, pa je zbog toga isljučen iz Demokratske stranke. Za sve vrijeme diktature na sudovima je branio komuniste. Od 1937. povezuje svoju grupu (Demokratska ljevica) s Narodnim frontom koji je osnovan na inicijativu tadašnje ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).

Antifašistička borba [uredi]

Grob Ivana Ribara na zagrebačkom Mirogoju.Početkom 1941. podržava već aktivni otpor protiv neprijatelja. Nakon početka oružanog ustanka u Srbiji, jedno vrijeme ilegalno je boravio u Beogradu, a potom je otišao u Zagreb odakle se prebacio na oslobođena područja. Tijekom 1942. radio je na pripremama za sazivanje AVNOJ-a. Na prvom zasjedanju AVNOJ-a u Bihaću 26. i 27. studenoga 1942. izabran je za predsjednika AVNOJ-a i to ostaje sve do 1945. U ratu je izgubio oba svoja sina: Juricu Ribara i Ivu Lolu Ribara.

U socijalističkoj Jugoslaviji [uredi]
Nakon rata, biran je kao zastupnik u Narodnoj skupštini FNRJ i u Saboru NR Hrvatske. Od kraja 1945. do 1953. bio je predsjednik Predsjedništva Narodne skupštine FNRJ. Jedno vrijeme bio je i član Saveznog odbora Socijalističkog saveza radnog naroda Jugoslavije. Iz političkog se života konačno povukao 1960. godine. Živio je u Zagrebu, gde je 1968. i umro u 87. godini života, kao pričuvni general-major JNA.

Odlikovanja [uredi]
Ivan Ribar primio je brojna odlikovanja. Odlikovan je Ordenom Jugoslovenske zastave, Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom bratstva i jedinstva, Ordenom zasluge za narod, te Ordenom partizanske zvijezde I. reda.

Josip Broz Tito (Kumrovec, Austro-Ugarska, 7. maja 1892. godine - Ljubljana,Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, 4. maja 1980. godine ) bio je predsednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u periodu 1953-1980, lider Komunističke partije Jugoslavije (kasnije Savez komunista Jugoslavije) 1937-1980, vrhovni komandant oružanih snaga SFRJ i vođa Narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941- 1945. godine. Jedan je od osnivača pokreta Nesvrstanih.


Mladost

Rođen je 7. maja 1892. godine u zagorskom selu Kumrovec na reci Sutli, kao sedmo dete (od petnaestoro) u porodici Franje Broza, siromašnog seljaka, i Marije, rođene Javoršek, Slovenke iz susedne zemlje Habzburškog carstva. Osnovnu školu je završio u Kumrovcu 1907., a bravarski zanat 1910. godine u radionici Šašek i Karas u Sisku, gde je istovremeno pohađao šegrtsku školu

. Čim je postao kvalifikovani radnik u septembru 1910. odlazi u Zagreb gde se zaposlio u bravarskoj radionici Isidora Haramine i u oktobru 1910. godine je postao član Saveza metalskih radnika i Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije. Učestvovao je u štrajkovima i u nacionalnim manifestacijama protiv ugarskog hegemonizma. Ubrzo je ostao bez posla. Od 1911. do 1913. radio je u fabrikama u Austro Ugarskoj i Nemačkoj.


Prvi svetski rat

Od jeseni 1913. godine je služio vojni rok u Beču a zatim u Zagrebu, u 25. domobranskoj pukovniji, gde je 1914. završio podoficirsku školu sa činom vodnika. U avgustu 1914. godine, nakon izbijanja Prvog svetskog rata, poslat je na srpski front, gde je imao zapaženu ulogu. Prema ratnom dnevniku njegove jedinice, 42. domobranske vražje divizije, od avgusta 1914. prokrstario je sva glavna poprišta ratnih okršaja u zapadnoj Srbiji - od Ljubovije, Malog Zvornika i Loznice do Krupnja, Bele Crkve, Stolica, Tekeriša, Valjeva, Mionice, Ljiga i Lajkovca. Učestvovao je u borbama na Drini, Gučevu i Mačkovom kamenu i u bitkama na Ceru i Kolubari. Prema ratnim izveštajima i srpske i austrijske vojske, njegova divizija je odigrala važnu ulogu i u opsadi Beograda i okršajima kod Umke, Ostružnice, Banovog brda, Senjaka, Ade Ciganlije i Bežanijske kose.

Godine 1915. prebačen je na ruski front prvo u Galiciju, a zatim na Karpate gde je u aprilu iste godine ranjen i i sa čitavim bataljonom zarobljen. . Trinaest meseci se oporavljao u Svijažsku. U proleće 1916. odveden je u zarobljenički logor u grad Agatit na reci Suri, zatim u Ardatov, a u jesen u logor Kungur (Permska gubernija), gde su ga zbog ličnih vrlina i organizacionih sposobnosti, zarobljenici iz Austro-Ugarske izabrali za starešinu. Radio je kao prevodilac na železnici i došao u dodir sa boljševičkom litetaturom. Štitio je prava zarobljenika pa se sukobio s organima vlasti: išiban je i bačenu tamnicu, odakle su ga oslobodili naoružani radnici prvih dana februarske revolucije 1917.

U julu 1917. godine učestvovao je u boljševičkim demonstracijama, prihvatio lenjinizam kao svoju političku orijentaciju i 1920. godine u Omsku je postao član Jugoslovenske sekcije Ruske komunističke partije (boljševika). Decenijama je jugoslovenska službena komunistička istorija izlazila s podacima o velikom i aktivnom učestvovanju Broza u Boljševičkoj revoluciji, ali, izgleda da je najbliži istini bio njegov lični iskaz, dat u televizijskim memoarima godinu-dve pred smrt u kojima je ocenio svoje učestvovanje kao marginalno.


Rad u Komunističkoj partiji

U jesen 1920. godine je napustio SSSR i zaposlio se u Zagrebu, gde je postao član Komunističke partije Jugoslavije. Radio je u Velikom Trojstvu kod Bjelovara od 1921. do 1925; brodogradilištu u Kraljevici od 1925. do 1926. i fabrici vagona u Smederevskoj Palanci od 1926. do 1927. godine, odakle je otpušten kao komunistički agitator.

U Zagrebu je maja 1927. izabran za sekretara Oblasnog odbora Saveza metalaca, a u julu te godine za organizacijskog sekretara Gradskog komiteta KPJ za Zagreb. Tu se nametnuo kao vođa antifrakcijske politike (političke struje među komunistima koja je zahtevala prekid ideoloških sporova), a tu njegovu politiku je u aprilu 1928. podržala i Kominterna.

Krajem juna 1928. vodio je protivrežimske demonstracije povodom ubistva vođa HSS-a u Skupštini Kraljevine Jugoslavije. Uhapšen je u avgustu te godine kao potencijalni komunistički terorista i od Suda za zaštitu države osuđen na 5 godina robije, koju je izdržavao u Lepoglavi i Mariboru.

U julu 1934. je otišao u Beč, gde je uključen u CK KPJ; tada je uzeo pseudonim Tito. Od februara 1935. je boravio u Moskvi, radio u Kominterni (koristio se pseudonimom Valter). Krajem 1936. se vratio u Jugoslaviju i upravljao delovanjem partije u zemlji; 1937. osnovao je KP Slovenije i KP Hrvatske kako bi u stvarnosti uozbiljio politiku Kominterne o spoju klasnog i nacionalnog.

Nakon hapšenja Milana Gorkića, generalnog sekretara KPJ, iste godine preuzeo je vođenje KPJ. Početkom 1938. godine Kominterna je i formalno potvrdila njegov izbor za generalnog sekretara KPJ. Broz je po povratku u zemlju proveo još snažniju boljševizaciju KPJ insistirajući na ideološkoj monolitnosti, vojno-partijskoj stezi, uz širenje mreže partijskih ćelija. Izveo je ideološki obračun s revizionistima okupljenim oko Miroslava Krleže i časopisa Pečat. Takođe, smenio je vođstvo KP Hrvatske jer je na izborima 1938. podržala listu HSS-a i Vlatka Mačeka, što je ocenjeno kao buržoasko skretanje.

Na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ u Zagrebu, oktobra 1940. godine, sastavio je novo vođstvo KPJ i izložio strategiju delovanja, temeljenu na oružanom ustanku kao načinu osvajanja vlasti i sovjetskom tipu federacije kao modelu organizacije države. Nakon napada Nemačke na Jugoslaviju u Zagrebu 10. aprila 1941. godine je osnovao Vojni komitet za pružanje otpora silama osovine. Posle višemesečnih priprema, Politbiro CK KPJ je 4. jula 1941. godine u Beogradu doneo odluku o dizanju oružanog ustanka protiv okupatora.